Kasuri Tuladan Kain, Kacupak Tuladan Batuang
Falsafah Pakaian Pangulu
Untua Dipakai Hiduik Banagari
Sakapua Siriah, Pengantar kata
Kaganti siriah nan sakapua –
umpamo rokok nan sabatang –
tacinto bajawek tangan –
jo diri dunsanak nan basamo –
kok untuang pambari Allah –
kasuri tuladan kain –
kacupak taladan batuang –
Akan ganti sekapur sirih, umpama rokok yang sebatang, maksud hendak berjabatan tangan, dengan masing-masing diri dunsanak bersama Jika ada untung pemberian Allah, akan menjadi suri teladan kain, menjadi cupak teladan acuan bersama.
Tulisan nan ambo buekko –
sabab ba alah dek baitu –
aluran badan diri ambo –
tantangan tulih manulih –
aka singkek pandapek kurang –
ilimu di tuhan tasimpan nyo –
tapi samantangpun baitu –
bapalun paham nan haluih –
dek ujuik manantang bana –
jan kalah sabalun parang –
dipabulek hati nurani –
untuang tasarah bagian –
walau ka angok angok ikan –
bogo ka nyawo nyawo patuang –
patah kapak batungkek paruah –
namun nan niaik dalam hati –
mungkasuik tatap basampaian –
Jika di ungkapkan dalam bahasa Indonesia, isinya kira-kira sebagai berikut ; (Tulisan yang hamba bikin ini, sebab karenanya, setentang badan diri, sehubungan tulis menulis, akal masih pendek dan pendapat masih kurang, ilmu di Tuhan tersimpannya. Tapi, sungguhpun demikian, bersimpul keinginan yang halus, karena ingin mengujudkan yang benar, agar jangan kalah sebelum perang, di bulatkan hati nurani, untuang terserah pada bagian (nasib), walau sangat susak sebagai ikan bernafas, walau dalam keadaan sulit bernafas sekalipun, patah sayap bertongkat paruh, namun yang tersirat di dalam hati, maksud tetap akan disampaikan).
Dalam ungkapan bahasa budaya Minangkabau ini, tampak jelas bahwa ada ada pengakuan dan sekaligus rasa tawadhu’ atau tidak menyombongkan diri, bahwa sebagai manusia ilmu tetap kurang. Yang maha berilmu itu hanya Allah semata sebagai di ungkapkan “aka singkek pandapek kurang – ilimu di tuhan tasimpan nyo – artinya, akal masih pendek dan pendapat masih kurang, ilmu di Tuhan tersimpannya.”
Pengakuan terhadap kekurangan diri ini menjadikan seseorang tetap berupaya untuk maju. Dorongan untuk berbuat lebih baik itu, terungkap di dalam kalimat “tapi samantangpun baitu – bapalun paham nan haluih – dek ujuik manantang bana – jan kalah sabalun parang – jan kalah sabalun parang – dipabulek hati nurani – untuang tasarah bagian –.
Maknanya sungguhpun banyak kekuarangan dan keterbatasan yang dipunyai, ada bersimpul keinginan yang halus yang ternukil dalam nurani, karena ingin mengujudkan yang benar, agar jangan kalah sebelum perang, di bulatkan hati nurani, untung terserah pada bagian (nasib)”.
Di sini kita lihat ada pemahaman dan tekad yang bulat hendak meraih keberhasilan mesti diikuti oleh tawakkal kepada Allah Subhanahu wa Ta’ala.
Kesadaran akan kekurangan diri, manakala memiliki tekad kuat di dalam hati, diiringi dengan usaha sekuat tenaga untuk meujudkan keinginan hati tersebut, serta dipandu oleh tawakkal kepada Allah, adalah modal utama untuk maju.
Di sini terletak nilai kearifan lokal Minangkabau, agar setiap generasi itu memikili cita-cita tinggi, rajin bekerja, dan bertawakkal kepada Allah.
Di cubo juo bagulambek –
hanyo harapan dari ambo –
kapado dunsanak bakuliliang –
kok basuo kalimaik nan ndak jaleh –
titiak jo koma nan salah latak –
usah dicacek langkah sumbang –
sabab baitu kato ambo –
dalam diri ambolah yakin –
sadonyo dunsanak nan datangko –
tantu bakandak tabu nan manih –
kok tabu tibarau tasuo –
itu nan ado diambo –
pado manjadi upek puji –
jan jatuah dihimpok janjang –
nak jan mambarek ka akiraik –
ambo nak mintak di ma’afkan.
Indonesianya (Dicoba pelan-pelan berangsur-angsur, menjadi harapan dari hamba, kepada dunsanak sekeliling, jika bertemu kalimat yang tidak jelas, titik dan koma salah letak, janganlah di cari langkah yang sumbang letaknya. Sebab demikian harapan hamba, dalam diri hamba ada keyakinan, bahwa semua dunsanak yang datang ini, tentu semua berkehendak tebu yang manis. Kalau tebu tibarau, yang tersua, karena itulah yang ada pada hamba. Daripada menjadi umpat puji, agar jangan jatuh ditimpa tangga, agar jangan memberati di akhirat, hamba lebih dahulu hendak meminta dimaafkan).
Dalam bertutur kata ada kaidah di Minangkabau “bakato di bawah-bawah”yang mengandung makna ada keharusan tidak boleh membanggakan diri.
Kearifan ini adalah termasuk ajaran syarak, yaitu “kullu dzi ‘ilmin ‘alimun” artinya setiap yang berilmu, masih ada yang lebih berilmu.
Dalam ungkapan keseharian kini disebutkan, di atas langit masih ada langit.
Takabur dan menyombongkan diri satu sikap tercela di dalam tata pergaulan Masyarakat Adat.
Sikap tawadhu’ atau tidak menyombongkan diri itu, terlihat dari cara berucap dan menyampaikan maksud tujuan. Di sini kita melihat kekuatan kata di Minangkabau itu.
Seperti di ungkapkan di atas, kita belum tentu dapat memenuhi kehendak semua orang. Walau semua orang yang datang mengharapkan sesuatu yang menyenangkan dan memuaskan hatinya.
Seperti di ungkapan “sadonyo dunsanak nan datangko – tantu bakandak tabu nan manih” – Adalah satu keniscayaan bahwa semua semua berkehendak tebu yang manis.
Namun dalam realita kehidupan, tidak semuanya manis. Ada juga yang hambar tidak berasa. Di sinilah terletak kearifan itu, bahwa “ kok tabu tibarau tasuo – itu nan ado diambo –. Kalau tebu tibarau, yang tersua, karena itulah yang ada pada hamba.
Agar tida terjadi umpatan, yang dapat berakibat kepada putusnya hubungan atau rusaknya kekeluargaan dan kekerabatan, maka rela dan maaf sangat diperlukan.
Umumnya orang akan memulai pembicaraannya dengan kalimat seperti di ungkapan ini, “pado manjadi upek puji – jan jatuah dihimpok janjang – nak jan mambarek ka akiraik – ambo nak mintak di ma’afkan”. Kemaafan berkaitan dengan kebahagiaan di dunia, karena hubungan silaturahim tetap baik, dan di akhirat juga mendapatkan pahala. Kalimat ini, menjadi bukti bahwa di dalam bertutur kata, orang Minangkabau tidak semata memikirkan wujud duniawi semata, tapi juga berfikir untuk kehidupan akhiratnya.
”
Barieh balabeh minangkabau – sanitiak tiado hilang – sabarih bapantang lipua – nan salilik gunuang Marapi – sa edaran Sago jo Singgalang – salingka Talang jo Kurinci – sampai kalauik nan sabideh – warih nan samo kito jawek – kato pusako nan diganggam – ka ateh ta ambun jantan – kabawah ta kasik bulan – niniak moyang punyo hulayaik – hak nyato bapunyo – ganggam nyato ba untuak – salaruik salamo nangko – namo nyo kito urang minang – dek ketek kurang pangana – lah gadang aka pailang – jalanlah dialiah urang lalu – cupak dipapek rang panggaleh – dek elok kilek loyang datang – intan tasangko kilek kaco – disangko bulek daun nipah – kiro nyo picak ba pasagi – diliek lipek ndak barubah – dikambang tabuak tiok ragi – pado wakatu iko kini – lalok sakalok ba rasian – pikia nan palito hati – nanang nan baribu aka – dalam tanang bana mandatang – paham tibo aka baranti – bana lah timbua sandiri nyo – asah kamudi disamoan – jikok padoman dibatua an – samo mancinto ka nan baiak – kok indak tajajak tanah tapi – indak kudaraik dari kito – hanyo kuaso dari tuhan – sasek suruik talangkah kumbali – pulang nyo ka balabeh juo – baitu adaik nan bapakai – kok sasek diujuang jalan – ba baliak ka pangka jalan – kito pilin aka nan tigo – suatu nan jahia janyo aka – kaduo mustahia janyo aka – katigo nan wajib janyo aka – baiyo iyo jo adi – ba tido tido jo kako – barundiang jo niniak mamak – sarato nan tuo cadiak pandai – langkok jo imam jo tuangku – nan mudo arih budiman -bundo kanduang samo di dalam – asah lai duduak jo mupakaik – nak dapek bulek nan sagoloang – nak buliah picak nan salayang – saukua kito nan basamo – kito babaliak ba nagari.
Melah nyo barih dek pangulu
Nan mudo utang mamakai
Kok lah janiah aia di ulu
Tando muaro kasalasai
Manuruik pitua minangkabau – kalau rang mudo tanah minang – tantu sajo tabagi duo – nan partamo namo nyo anak bujang – nan kaduo namo nyo anak gadih – kalau di gabuang kaduonyo – jo caro bahaso ibu – sabutan nyo uda jo uni – surang bujang nan surang gadih – imbauan sarupo itu – bapakai sajak lahia kadunia – sampai kapado nyo lah kawin – kutiko lubuak alah bapancang – nan padang alah barajok – nan bujang lai pai ka rumah urang – nan gadih lah naiak rang sumando – kalau nan sipaik anak bujang – paliang indak tabagi tigo – partamo bujang Parisau – nan kaduo bujang Pangusau – nan katigo bujang Pusako – buliah dipiliah salah satu – bujang nan ma kakito pakai. Kalau nan untuak anak gadih – buliah dibagi tigo pulo – nan partamo gadih Alang alang – nan kaduo gadih Bungo malua – nan katigo gadih Bungo cangkeh – kok dicaliak mamangan minangkabau – nan tapakai di anak gadih – mancaliak batihnyo sajo lai sulik – apo lai mancaliak muko – kok diambiak arati kato – gadih pusako tanah minang – tasimpan di kasah rumin – nan diam di ateh anjuang – umpamo padi ranik jintan – nan tumbuah dilereang bukik – sacotok usah dek ayam – satangkai usah dek pipik – pandai manjaik manarawang – kok tanun nan inyo kacak – sarik lah kain tabangkalai – kok dicaliak masak kamasak – lah cukuik sadonyo ragam gulai – jokok dicaliak salampih lai – di zaman maso saisuak – niniak mamak mambuek rumah – asah banamo rumah gadang – labiah banyak marusuak jalan – kok indak mambalakang bana – ka jalan gadang nan lah ado – indak sarupo maso kini – dicaliak urang mambuek rumah – basasak an katapi jalan – dek sabab karano itu. Dicaliak ma’ana kato – dirunuik kato nan tadi – anak gadih di minangkabau – indak buliah manjadi cover – samisa iyasan sampul majalah – nan banyak kito caliak kini – sabab ba alah dek baitu – padusi di minang kabau – nan di imbau jo bundokanduang – bamulia an sapanjang adaik – lah rintang duduak jo sukatan – dek sabutan untuak baliau – ambun puro ganggaman kunci – kok harato lah tibo ateh rumah – padi lah naiak kateh lumbuang – kunci baliau nan mamacik – pasak baliau nan mangungkuang – pandai mambagi samo banyak – bijak manimbang samo barek – mahia maukua samo panjang – walau dicaliak maso kini – dek laku satangah niniak mamak – bakato kareh tiok hari – ma hariak ma antam tanah – batampuak buliah nyo jinjiang – batali buliah nyo irik – buliah nyo itam nyo putiahan – bulek sagolek kato inyo – dek sabab karano itu – lah banyak sawah nan tagadai – baiak tasando jo tajua – lah tandeh sawah jo ladang – gurun caia taruko tandeh – itu pulo pangka bala nyo – lah banyak padusi nan marasai – langkah lah banyak nan takabek – nan indak untuak nan nyo tariak – nan indak baban nan inyo pikua – lah pai manjawek upah – baiak manumbuak jamua urang – atau pai basiang parak – ado nan pai batanam – komah lah samo kito caliak – dek harato lah licin tandeh – kutiko badan lah gaek – pai ma unyi panti jompo – anak indaklo ma acuahan – kok lai juo bapusako – tantu indak co itu bana.
Sabuah lai nan takana – ka uda jo uni maso kini – falsafah pakaian lah nyo tuka – nan lai manuruik adaik – falsafah pakaian minangkabau – pakaian palampok tubuah – pakaian pandindiang tubuah – pakaian panutuik malu – pakaian panutuik auraik – kok pakaian palampok tubuah – tantu lah bisa kito caliak – apobilo barang nan dilampok – jaleh ndak bisa kito caliak – dari subaliak nan malampok – kok pakaian pandindiang tubuah – tantu sajo baitu pulo – barang nan kito dindiang – lah jaleh indak kanampak – dari baliak nan mandindiang – kok pakaian panutuik malu – nan kamambuek kito malu – paralu ditutuik rancak rancak – agak saketek buliah mewah – nak tatutuik malu dari kaum – indak kamungkin do raso nyo – kalau kito pai baralek – jo pakaian nan alah cabiak – kaum kito sato dapek malu – tapi kini dek uni jo uda – guno pakaian pambungkuih tubuah – lah bisa kito bayangan – kalau barang nan kito bungkuih – lah jaleh samo bantuak nyo – jo bantuak bungkuih nan dilua – kok dapek uni jo uda – nan ado diranah minang – ijan tabao rendoang pulo – nan sasuai jo bunyi pantun.
Barakik rakik ka hulu
Baranang ranang katapian
Basakik sakik daulu
Basanang sanang kamudian
Elok nagari dek pangulu
Rancak nyo kampuang dek nan tuo
Elok musajik dek tuanku
Rancak tapian dek nan mudo
Falsafah Pakaian Pangulu Dalam Pantun Adaik
Saluak :
Takanak saluak palangai
Bayangan isi dalam kulik
Panjang ndak dapek kito ukua
— Nan sipaik baliau cadiak pandai
— Walau batenggang di nan rumik
— Bapantang langkah ka talanjua
Leba ndak dapek kito bidai
Tiok karuik aka manjala
Tiok katuak budi marangkak
— Jadi pangulu kok lai pandai
— Pandai bacupak di nan data
— Indak namuah bakisa tagak
Dalam lilik baundang-undang
Salilik lingkaran kaniang
Ikek santuang dikapalo
— Kalau nyo langkah nan lah sumbang
— Tando nyo paham lah bapaliang
— Dunia akiraik kabinaso
Tampuak dek paham tiok lipek
Lebanyo pandindiang kampuang
Panjang pandukuang anak kamanakan
— Suko pangasiah ka nan ketek
— Batu ketek acok manaruang
— Ukua lah langkah ka bajalan
Hamparan rumah nan gadang
Paraok gonjoang nan ampek
Payuang panji marawa basa
— Kok tumbuah bana basilang
— Kok datang sudi jo siasek
— Indak bakisa di nan bana
Tampek bataduah kahujanan
Tampek balinduang kapanasan
Iyo dek anak kamanakan
— Tibo dimato indak bapiciangan
— Tibo diparuik indak bakampihan
— Nan bana samo ditagak-an
Nan sapayuang sapatagak
Dibawah payuang dilingkuang cupak
Manjala masuak nagari
— Tapijak dibaro hitam tapak
— Tapijak didarah sirah tapak
— Warih nan samo dironggohi
Kapa-i tampek batanyo
Kapulang bakeh babarito
Kusuik nan kamanyalasai
— Walau ba-a coba an tibo
— Baiman taguah didado
— Bapantang kusuik ndak salasai
Karuah nan kamanjaniahi
Hukum adia katonyo bana
Sapakaik warih mandiri-an
— Nak aman koto jo nagari
— Lahia jo batin jan batuka
— Indak manampuah rusuak jalan
Baju :
Babaju hitam gadang langan
Langan tasenseang ndak pambangih
Pa apuih miang dalam kampuang
— Kalau mambimbiang kamanakan
— Mamahek jan dilua garih
— Nak jan bacacek dalam kampuang
Pangipeh hangek nak nyo dingin
Siba batanti baliak balah
Baturap jo banang makau
— Indak bakucak lahia batin
— Kok tasuo gadang baralah
— Ukua jo jangko ndak talampau
Basuji jo banang ameh
Panutuik jahik pangka langan
Tando mambuhua ndak mambuku
— Pangulu kok lai tangkeh
— Tantu santoso kamanakan
— Nagari nan indak dapek malu
Langan balilik suok kida
Basisiak makau ka amasan
Gadang basalo jo nan ketek
— Pangulu paham kok caia
— Uleh jo buhua kok mangasan
— Bak kayu lungga pangabek
Tando rang gadang bapangiriang
Tagak ba apuang jo aturan
Ba ukua jangko jo jangkau
— Tagak pangulu kok bapaliang
— Unjuak kok indak babarian
— Pantangan adaik Minangkabau
Unjuak ba agak ba inggoan
Lihia nyo lapeh ndak bakatuak
Babalah sa hinggo dado
— Indak namuah bapangku tangan
— Walau kurang dapek ditukuak
— Taserak dikampuangan nyo
Rang gadang alam nyo leba
Rang cadiak padang nyo lapang
Indak karuah aia dek ikan
— Indak bakisa di nan bana
— Walau ba a coba an datang
— Bapantang guyah sandi iman
Indak rusak gunuang dek kabuik
Paik manih pandai malulua
— Jan takuik ma elo suruik
— Kalau nyo langkah lah talanjua
Tagang nyo bajelo-jelo
Kanduanyo badantiang-dantiang
Hati lapang paham saleso
Pasiah lidah pandai barundiang
Sarawa :
Sarawa hitam gadang kaki
Kapanuruik labuah nan luruih
Panampuah jalan nan pasa
— Nan sipaik pangulu di nagari
— Malu kok indak katahapuih
— Tando nyo budi lah tajua
Kadalam koroang jo kampuang
Sampai ka koto jo nagari
Langkah salangkah baliak suruik
— Tagak pangulu kok nyo tangguang
— Tando bamain aka budi
— Bak gunuang dilampok kabuik
Pado pai suruik nan labiah
Langkah salasai baukuran
Ma agak kuku jan tataruang
— Pakai lah paham tulak raiah
— Simpai nan taguah diganggaman
— Itu pitua bundokanduang
Mangko sarawa kain hitam
Paham hakikaik tahan tapo
Manahan sudi jo siasek
— Buruak baiak pandai mangganggam
— Ba iman taguah didado
— Curiang barih dapek diliek
Mananti bandiang kok tibo
Kumuah bapantang kalihatan
— Tando nyo kapa banankodo
— Mangko nyo turun kalautan
Walau sagadang bijo bayam
Jadi pantangan salamonyo
— Saciok bak anak ayam
— Tandonyo pangulu lah sakato
Sisampiang :
Basisampiang sahinggo lutuik
Kayo jo mikin alamaik nyo
Patuik dalam ndak buliah senteang
— Malu kok indak katatutuik
— Ka runtuah adaik jo pusako
— Lah ilang ereang jo gendeang
Kok senteang ndak buliah dalam
Mungkin jo patuik ka ukuran
Lakeknyo impik kakida
— Cadiak pandai kok ndak bapaham
— Budi kok nyampang kalihatan
— Jadi sampik alam nan leba
Satantang jo ampu kaki
Tandonyo lurih batujuan
Suduik seroang manikam jajak
— Tando nyo kito lai babudi
— Kok tumbuah silang jo bantahan
— Pandai manimbang jo manggamak
Langkah bak cando bapatingkek
Alam satapak bakeh diam
— Kok bak kayu lungga pangabek
— Kamanakan ka andam karam
Alun bakilek alah takalam
Bulan disangko tigo puluah
–Alun diliyek lah tapaham
–Lah tantu tampek bakeh tumbuah
Cawek :
Caweknyo suto bajumbaian
Jumbai nan tangah tigo tampok
Kapalilik anak kamanakan
— Walau bak mano pasakitan
— Nan buruak samo dipaelok
— Taserak namuah mangampuangan
Kapangabek sako jo sangsako
Nak kokoh lua jo dalam
Guyahnyo bapantang tangga
— Paham guyah iman ndak ado
— Ibaraik bajalan di nan kalam
— Tando nyo budi lah tajua
Kokohnyo murah diungkai
Kabek sabaliak buhua sentak
— Jadi pangulu kok ndak pandai
— Dalam aia jajak lah nampak
Rapek nagari nak ma ungkai
Tibo nan punyo tangga sajo
Rasio buhua dek pangulu
— Nan bak katidiang rarak bingkai
— Tangga ciek larak sado nyo
— Pantangannyo bana dek pangulu
Karih :
Tasisik karih di pinggang
Sisik nyo tanaman tabu
Latak nyo condoang kakida
— Kalau lah tagak mangupalang
— Runuik lah kato nan daulu
— Muluik jo hati jan batuka
Dikesoang mangko dicabuik
Gambonyo tumpuan puntiang
Tunangan ulu kayu kamaik
— Jan takuik maelo suruik
— Dalam bulek usah basandiang
— Bogo kamati dalam niaik
Kokohnyo indak dek ambalau
Guyahnyo bapantang tangga
Tagoknyo murah dicabuik
— Kalau nan adaik minangkabau
— Asah bacupak di nan data
— Malu kasamo kito japuik
Bengkok nan tangah tigo patah
Luruihnyo manahan tiliak
Bantuak dimakan siku-siku
— Nyampang ratak mambao pacah
— Batin tasimpan jan tabatiak
— Runuik lah paham jo ilimu
Raso nan dibawo naiak
Pareso nan dibawo turun
Alua patuik jalan batampuah
— Batin tasimpan kok tabatiak
— Alua patuik sinan bahimpun
— Pasak kungkuang paham nan taguah
Bamato baliak batimba
Sanyawa pulo jo gombanyo
Tajam nan indak mangalupang
— Kalau barasak dinan bana
— Suok kida badai manimpo
— Tando nyo langkah nan lah sumbang
Kok tajam indak maluko-i
Jajak ditikam kanai juo
— Nan salah samo di ubahi
— Pulang nyo kabalabeh juo
Alah bakarih samporono
Pakirin rajo majopahik
–Tuah basabab bakarano
–Pandai batenggang di nan rumik
Tarompa :
Takanak tarompa kulik kalaf
Kapananai sangsako nak nyo tagok
Sako nak tatap jo enggeran
— Bogo manusia basipaik kilaf
— Nan buruak samo dipaelok
— Usah manguntiang dilipatan
Kapanuruik labuah nan goloang
Panampuah jalan nan pasa
Sampai ka koto jo nagari
— Walau didunia toloang manoloang
— Usah barasak di nan bana
— Pado tacemo dinagari
Panuruik anak kamanakan
Mancaliak parik nan ta-ampa
Adokoh rando dapek malu
— Nyampang tatampuah di nan bukan
— Tando nyo budi lah tajua
— Babaliak ka kato nan daulu
Kok jauah kamancaliak-caliak
Jikok ampiang manyilau-nyilau
Jikok malam danga-danga an
— Kok lai mancinto ka nan baiak
— Indak baniaik nak mangacau
— Samo mancari ridha tuhan
Bajalan ba aleh tapak
Malenggang babuah tangan
Manuruik adaik jo limbago
— Bogo kamalah ka di asak
— Kato bana jadi padoman
— Baitu adaik nan biaso
Tungkek :
Tungkeknyo dari kayu kamaik
Ujuang tanduak kapalo perak
Kapanupang sako jo sangsako
— Walau kamati dalam niaik
— Indak namuah bakisa tagak
— Itu pakaian salamonyo
Kapanahan sako nak jan rabah
Panueh sangsako nak jan lipua
Sako nak tatap jo enggeran
— Jiko tapijak di nan salah
— Tando nyo langkah lah talanjua
— Bak rumah gadang katirihan
Ingek samantaro balun kanai
Kulimek sabalun habih
— Walau tatungkuik tagulampai
— Nan miang samo kito kikih
Malantai sabalun lapuak
Maminteh sabalun hanyuik
— Kok nyampang bakisa duduak
— Kato nan bana ka disabuik
Gantang tatagak jo lanjuangnyo
Sumpik tatagak jo isinyo
Adaik tatagak jo limbago
— Kok nyampang paham basangketo
— Nak jan tumbuah cacek binaso
— Cari lah ujuang jo pangka nyo
Adaik nan batalago buek
Cupak nan tarang samato
Taga dek sipaik nan badiri
— Warih nan samo kito jawek
— Pusako samo ditarimo
— Baitu adaik nan usali
Undang Duo Puluah :
Undang undang nan duo puluah
Yaitu tabagi duo
–Mintak didanga sungguah sungguah
–Nak dapek paham ma’ananyo
Duo baleh untuak panuduah
Salapan untuak pancemo
–Hiduik didunia kok ndak sungguah
–Di akiraik antah bak mano
Anggang lalu atah pun jatuah
Pulang pagi babasah basah
–Pangulu kok lai satubuah
–Tantu rakyaik jadi sabingkah
Bajalan bagageh gageh
Bajua bamurah bamurah
–Tungganai nagari kok lai tangkeh
–Gunuang nan tinggi jadi randah
Talacuik tapakuak mati
Talalah takaja pulo
–Nan mudo kok lai barani
–Mungkasuik sampai kasadonyo
Putuih tali ditangah jalan
Batimbang kato dek manjawok
–Alim ulama kok sapaham
–Apo dibuek jadi tagok
Tacancang bariang lah luko
Tabayang batubuah nampak
–Pangulu kok lai sakato
–Manuruik rakyaik nan banyak
Kacondoangan mato rang banyak
Tibo pikek langau tabao
–Parik paga kok lai bijak
–Nagari aman jo santoso
Itulah undang duo baleh
Nak samo kito mamahami
–Pakailah rundiang nan bakieh
–Kito tapuji dinagari
Kok hanyo undang nan salapan
Mari nak samo kito liek
–Nak jan tatampuah di nan bukan
–Salah tampuah buliah di ambek
Dago dagi mambari malu
Sumbang salah laku parangai
–Tapati kato nan daulu
–Mangkonyo kusuik kasalasai
Maliang curi ka liang lantai
Tikam bunuah padang badarah
–Walau tatungkuik tagulampai
–Usah bakisa di nan bana
Sia baka sapotoang suluah
Upeh racun tabang basayok
–Bogo hancua bogo kaluluah
–Nan buruak samo dipaelok
Samun saka tagak dibateh
Umbuak umbi budi marangkak
–Suok kida ombak ma ampeh
–Usah bakisa tampek tagak
Itulah undang nan salapan
Nak samo kito mamahami
–Kunci lah biliak kaimanan
–Nak jan tacemo dinagari
Falsafah Pakaian Bundo Kanduang
Tingkuluak :
Takanak tingkuluak dikapalo
Bantuak lahia bayangan isi
Panjang ndak dapek kito ukua
Leba ndak dapek kito bidai
Tiok lipek akak manjala
Tiok katuak budi marangkak
Gonjoang ateh baliak batimba
Lambang nareco bayang adaik
Adaik nan basandi syarak
Syarak nan basandi kitabullah
Walau kabek buliah dibukak
Nan buhua ndak buliah guyah
Ujuangnyo duo bajumbai
Sajumbai dimuko kaniang
Jadi sumandan dalam kampuang
Sajumbai jatuah kabalakang
Panampin niniak jo mamak
Salilik lingkaran kaniang
Ikek santuang dikapalo
Tampuak dek paham tiok lipek
Lebanyo pandindiang kampuang
Panjang pandukuang anak katurunan
Hamparan rumah nan gadang
Paraok gonjoang nan ampek
Bakeh bataduah kahujanan
Bakeh balinduang kapanasan
Iyo dek anak katurunan
Nan sapayuang sapatagak
Dibawah payuang lingkungan cupak
Manjala masuak nagari
Kapai tampek batanyo
Kapulang tampek babarito
Kusuik nan ka manyalasai
Karuah nan kamanyaniahi
Hukum adia katonyo bana
Sapakaik warih mandiri an
Baju :
Babaju kuruang gadang langan
Pa apuih miang dalam kampuang
Pa ngipeh angek nak nyo dingin
Siba batanti timba baliak
Batabua perak ba ukia
Baturap jo banang ameh
Basuji jo banang makau
Panutuik jahik pangka langan
Tando mambuhua ndak mambuku
Ma uleh indak mangasan
Langan balilik suok kida
Basisiak makau ka amasan
Gadang basalo jo nan ketek
Tandonyo bundo bapangiriang
Tagak ba apuang jo aturan
Ba ukua jangko jo jangkau
Unjuak ba agak bainggokan
Lihianyo lapeh tak bakatuak
Babalah sahinggo dado
Bundo kanduang alamnyo leba
Bundo kanduang padangnyo lapang
Ndak kruah aia dek ikan
Ndak rusak gunung dek kabuik
Pahik manih pandai malulua
Dukuah :
Takanak dukuah dilihia
Dukuah pinyaram bungo inai
Bagalang salingkaran tangan
Ba cincin sa ukuran jari
Tumpuan subang ka talingo
Tumpuan canggai ka kalingkiang
Alua patuik sinan bahimpun
Latakan suatu di tampeknyo
Didalam cupak jo gantang
Ma hawai jan sapanjang tangan
Unjuak ba agak bahinggokan
Kalau malabiahi ancak ancak
Jikok manurangi sio sio
Kokdek :
Bakodek kain balambak
Ba ukia ba mego mego
Ukia basalo pucuak rabuang
Kaluak paku galuang galuangan
Aka cino jangkau jangkau an
Saiak ajik mamacah ragi
Dibawah itiak pulang patang
Basalo jo bada mudiak
Di tangah bungo kiambang
Dalamnyo diateh tumik
Patuik dalam ndak buliah senteang
Kok senteang tak buliah dalam
Mungkin jo patuik ka ukuran
Lakeknyo impik ka kida
Tandonyo luruih batujuan
Suduik seroang manikan jajak
Langkah bak cando bapatingkek
Alam satapak bakeh diam
Mamakai raso jo pareso
Raso nan dibawo naiak
Pareso nan dibawo turun
Alua patuik jalan ditampuah
Bajalan si ganjua lalai
Pado pai suruik nan labiah
Samuik tapijak indak mati
Alu tataruang patah tigo
Tibo di lasuang ramuak rampak
Alun bakilek lah bakalam
Bulan disangko tigo puluah
Alun diliek lah tapaham
Lah tantu tampek tumbuah
Salempang :
Salempang suto bajumbaian
Panjangnyo tangah tigo kaco
Bajumbai perak baukia
Baukia bapucuak rabuang
Basuji jo banang ameh
Baturap jo banang makau
Pucuak paku galuang galuangan
Aka cino jangkau jangkauan
Kapalilik anak kamanakan
Pangabek sako jo pusako
Nak kokoh lua jo dalam
Kabek sabalik buhua sentak
Rapek nagari nak maungkai
Tibo nan punyo tangga sajo
Tarompa :
Takanak tarompa kulik kalaf
Kapananai sako jo sangsako
Kapanuruik labuah nan luruih
Panampuah jalan nan pasa
Baiak ka dalam koroang kampuang
Sampai ka koto jo nagari
Bajalan ba aleh tapak
Malenggang babuah tangan
Malangkah jan salelo kaki
Ma agak kuku jan tataruang
Ingek sabalun kanai
Kulimek sabalun habih
Maminteh sabalun hanyuik
Malantai sabalun lapuak
Padang, Juni 2007.
Maaf alun sudah
Alun dikoreksi.
Adaik nan Sabana Adaik
- Adalah kaedah alam, sifatnya sudah “given” tidak berubah sepanjang masa – sebagai rahmat dari Allah Yang Maha Kuasa –, yang disebut dalam istilah hokum “ indak lakang dek paneh, indak lapuak dek hujan “, inilah yang disebut “Sunnatullah”, yaitu ketentuan Allah Pencipta Alam semesta, yang telah diterima oleh manusia secara menyeluruh (universal), yang dalam istilah ilmu disebut “fenomena alam”.
- Dipakai sebagai timbangan asli (cupak usali) karena begitulah sifat alam (manusia, hewan, tumbuh-tumbuhan, air, tanah, api, angin) diciptakan oleh Allah SWT. Sifat ini tidak akan berubah, dalam tubuh manusia/hewan/tumbuhan dibawa oleh “gen” yang berupa struktur RNA dan DNA yang nyatanya tidak sama pada setiap individu.
- Cupak usali dalam bahasa hokum disebut yurisprudensi, yaitu pedoman untuk memepat atau menorah cupak buatan (yakni hokum yang di buat oleh manusia), yang oleh kita dikenal selama ini dengan istilah “alam takambang jadi guru”, dalam bahasa filsafat ilmu disebut “analogi”, pengungkapannya dilafatkan dalam pahatan “kato” (yaitu kalimat pendek yang luas maknanya), itulah “kato dahulu”, nilainya berada pada domein hakikat.